شرکتها جهت ورود به بازار سرمایه مسیرهای متعددی پیش رو دارند. برخی شرکتها نیازمند مسیری هستند تا با سرعت بیشتر و آسانتر وارد فضای بازار سرمایه شوند. بنابراین بازاری به نام فرابورس ایجاد شد که از نظر ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس بوده ولی شرایط پذیرش شرکتها در این حوزه آسانتر از بورس باشد. برخی فرابورس را به نامOTC میشناسند. جالب است بدانید که نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن یعنی Over The Counter اقتباس شده است. در تعریف جهانی فرابورس، سهام شرکتهایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند بهصورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله میشوند. در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفاً برای جلوگیری از کلاهبرداریها معامله شرکتهایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام میدهند. پس فرابورس همانند بورس بازاری است که در آن سهام شرکتها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری میشود. با این تفاوت که به دلیل راحتتر بودن فرایند پذیرش و خرید و فروش در آن، شرکتهای کوچک هم میتوانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند. به بیان دیگر مهم ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه های اقتصادی به منظور تامین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ از این رو رویه های پذیرش شرکت ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه ای در فرابورس رقم خورده است که شرکت ها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند. بر اساس قانون بازار اوراق بهادار مبنی بر اداره بازارهای خارج از بورس توسط نهادی متمرکز، شرکت فرابورس ایران در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد. بر اساس بند ۸ از ماده یک قانون بازار اوراق بهادار، بازار خارج از بورس، بازاری در قالب شبکه ارتباط الکترونیک یا غیر الکترونیک برای معاملات اوراق بهادار بر پایه مذاکره، معرفی شده است. شرکت فرابورس ایران نیز همچون سایر بورسهای فعال کشور با مجوز شورای عالی بورس ایجادشده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. فرابورس ایران از شکل اصلی خود در دنیا متمایز شده و خود در حد یک بورس فعالیت میکند. به عبارتی، فرابورس ایران صرفاً جایی برای معاملات توافقی سهام نیست و بسیاری از شرکتها در این بازار حضور دارند و مشابه معاملات سهام با مکانیزم عرضه و تقاضا و بهصورت برخط معامله میشوند. همچنین تعداد قابلتوجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله میشوند و درنتیجه این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. تفاوت بازار بورس و بازار فرابورس چیست؟ تفاوت های اصلی بازار بورس و فرابورس به شرح زیر است: 1. در واقع تفاوت اصلی بین بورس و فرابورس شرایط پذیرش شرکتها در این دو بازار است. که در بورس شرایط سخت گیرانهتر از فرابورس است. 2. قوانین سختگیرانه بورس سبب شده که نمادهای پذیرفته شده در آن ریسک کمتری را نسبت به فرابورس متحمل شوند. کاهش ریسک در بورس همچنین بر نقد شوندگی و انتظارات آتی سهام تاثیرگذار است. 3. تقسیم بندی بازارها در بورس و فرابورس متفاوت است. فرابورس دارای هفت بازار: اول، دوم، سوم (عرضه)، ابزارهای نوین مالی، پایه، شرکتهای کوچک و متوسط و ابزار مشتقه است، اما بورس فقط دارای دو بازار اول و دوم است. 4. کارمزد خرید و فروش در فرابورس کمی کمتر از بازار بورس است. 5. دوره ثبت شرکتها در فرابورس به علت سادهتر بودن شرایط پذیرش نسبت به بورس، کمتر است. تا اواخر سال 98 یکی از تفاوتهای بازار فرابورس نبود حجم مبنا در معاملات نمادهای فرابورسی بود که به تازگی حجم مبنا برای نمادهای فرابورسی نیز اعمال شده است. همچنین در سال های ابتدایی معاملات نمادهای فرابورسی در حالی با دامنه نوسان 5 درصدی انجام می شد که معاملات در بازار بورس 4 درصدی بود. اما دامنه نوسان بورس هم به 5 درصد افزایش پیدا کرد تا در این موضوع نیز در حال حاضر دیگر تفاوتی نباشد. سرمایه روند افزایش سرمایه فرابورس ایران در نمودار زیر نشان داده شده است. تمامی افزایش سرمایه های شرکت از محل سود انباشته و اندوخته احتیاطی انجام شده است که موجب افزایش سرمایه شرکت از 100 میلیارد ریال در زمان ثبت شرکت به 1400 میلیارد ریال در سال 98 رسیده است، این در حالی است که افزایش سرمایه ی 100 درصدی از محل سود انباشته و اندوخته احتیاطی اخیرا روانه کدال شده است. تحلیل بنیادین نماد فرابورس هدف شرکت فرابورس ایران از افزایش سرمایه، الزام شرکت در خصوص "تعیین حداقل سرمایه مطلوب بورسها" است. براساس مصوبه چهارصد و نهمین صورتجلسه هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار سال 1395 حداقل سرمایه بورسها بر اساس فرمول ذیل محاسبه می شود: تحلیل بنیادین نماد فرابورس با توجه به افزایش قابل توجه در حجم و ارزش معاملات، افزایش سرمایه شرکت جهت پوشش ریسک های احتمالی، بسیار ضروری به نظر می رسد، افزایش سرمایه پیشنهادی، از محل سود انباشته و اندوخته احتیاطی تامین میگردد، با موافقت سهامداران از تقسیم آن خودداری شده و به همان میزان حقوق صاحبان سهام افزایش و موجب تقویت توانایی مالی و بهبود ساختار سرمایه شرکت خواهد شد. میانگین ارزش معاملات فرابورس در سه سال 98، 97 و 96 به متوسط 1618179 میلیارد ریال رسیده است که با در نظر گرفتن ضریب تعدیل 100 درصدی، حداقل سرمایه فرابورس باید به 3236 میلیارد ریال افزایش یاید، اما پیشنهاد هیئت مدیره افزایش سرمایه 100 درصدی و رسیدن به 2800 میلیارد ریال است. فرض کنید متوسط ارزش معاملات سال 99 به 21000 هزار میلیارد برسد (که با توجه به روند معاملاتی دور از ذهن نیست) با توجه به الزام حداقل سرمایه، سرمایه شرکت باید به 17441 میلیارد ریال افزایش پیدا کند. ترکیب سهامداران فهرست اسامی آخرین سهامداران شرکت در اردیبهشت 98 در نمودار زیر مشاهده می شود: تحلیل بنیادین نماد فرابورس بازارهای فرابورس فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند. وجود فرابورس موجب هدایت قسمتی از بازار سرمایه که زمینه ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند یا میخواهند سریعتر به بازار ورود پیدا کنند، شده است. راحتتر بودن شرایط پذیرش در این بازار سبب شده دوره زمانی پذیرش شرکتها کاهش یابد. فرابورس برای عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نامهای بازار اول، بازار دوم، بازار سوم(عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکتهای کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه رایج هستند. متداولترین بازاها در فرابورس ایران بازار اول، دوم و پایه هستند که به همین ترتیب و براساس شرایط و قوانینی که دارند، ریسک سرمایهگذاری در آنها افزایش پیدا میکند. یعنی نمادهایی که در بازار اول فرابورس درج شدهاند کم ریسکتر از نمادهای بازار دوم هستند و به همین ترتیب نمادهای بازار اول و دوم ریسک کمتری نسبت به بازار پایه دارند. بصورت اجمالی بازارهای فرابورس مربوط به: 1.در بازارهای اول، دوم و بازار شرکت های کوچک و متوسط، پذیرش و معاملات سهام شرکت های سهامی عام صورت میگیرد. 2.در بازار سوم عرضه اوراق بهادار مانند سهام شرکت های سهامی، حق تقدم سهام، پذیره نویسی سهام و سایر اوراق بهادار انجام می گیرد 3.در بازار ابزارهای نوین مالی کلیه ابزارهای مالی که به تائید شورای عالی بورس رسیده قابل پذیرش و معامله است از جمله این ابزارها میتوان به انواع اوراق مشارکت، انواع گواهی سرمایه گذاری و انواع صکوک اشاره کرد. 4.بازار مشتقه نیز برای معاملات اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش ایجاد شده است. 5.بازار پایه نیز در جهت برنامه های توسعه کشور ایجاد شده و براساس یکی از الزامات ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه و ماده ۳۶ احکام دائمی برنامههای توسعه کشور است، که میگوید هر شرکت سهامی عام باید سازوکار معاملاتی داشته باشد و باید پذیرش شود. لازم به ذکر است بازار پایه که قبلا شامل بیش از 100 سهم در بازارهای پایه الف، ب و ج بود، بر اساس تقسیمبندی جدید بیشتر تحت کنترل قرار میگیرد و به سه دسته تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز تقسیم شود. تحلیل بنیادین نماد فرابورس نمودار زیر ترکیب ارزش معاملات در بازارهای مختلف فرابورس را در سال 98 نمایش می دهد. از نظر ارزش معاملات بازار دوم بورس و بازارهای نوین مالی به ترتیب در رده های اول و دوم قرار دارند. همانگونه که در درخت بالا مشاهده می شود، بازارهای نوین مالی فرابورس شامل طیف گسترده ای از اوراق بدهی، صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله و اوراق گواهی تسهیلات مسکن می باشد. اوراق بدهی مهمترین بخش از ابرازهای نوین مالی است که 28 درصد ارزش کل معاملات فرابورس را تشکیل داده است و بیانگر این است که درآمد فرابورس علیرغم معاملات عادی سهام به انتشار اوراق بدهی نیز وابستگی بالایی دارد. تحلیل بنیادین نماد فرابورس روند ترکیب ارزش معاملات در سالهای اخیر در نمودار زیر مشاهده می شود. این نمودار به خوبی نشان می دهد در سال های رونق بورس (مثلا 92، 97 و 98) ارزش معاملات سهام درصد بیشتری از ارزش کل معاملات را در بر می گیرد و در سال های رکود بورس این اوراق بدهی است که وزنه اصلی ارزش معاملات را در به خود اختصاص داده است. تحلیل بنیادین نماد فرابورس اما شاید قابل توجه ترین نمودار مربوط به میانگین ارزش روزانه معاملات (مجموع بازارهای اول، دوم، سوم و پایه) است. نمودار زیر نشان می دهد که در مقطع مورد گزارش به طور متوسط ارزش روزانه معاملات چقدر بوده است. بر اساس داده های موجود در سال 95 ارزش متوسط روزانه معاملات(در بازارهای مذکور) فقط 740 میلیارد ریال بوده است که این رقم در اردیبهشت 99 به یک رکورد قابل تامل 41385 میلیارد ریالی در هر روز افزایش یافته است. آمار معاملات نشان می دهد که ارزش معاملات نسبت به متوسط سال 95 تقریبا 55 برابر شده است. تحلیل بنیادین نماد فرابورس درآمدهای عملیاتی بخش قابل توجهی از درآمدهاي عملیاتي شرکت مربوط به درآمدهاي کارمزد معاملات و حق عضویت کارگزاران مي باشد که به طور مستقیم تحت تاثیر ارزش و حجم معاملات مي باشد، لذا رونق و رکود بازار تاثیر قابل توجهي بر درآمدها و سودآوري شرکت دارد. درآمدهای عملیاتی شرکت در سه دسته کارمزد معاملاتی، درآمد حق دسترسی و حق پذیرش و دسترسی طبقه بندی شده است که سهم هر کدام در نمودار زیر مشاهده می شود. 1-کارمزد معاملات: *معاملات سهام: در این بخش که شامل همه معاملات بجز معاملات بازارهای نوین است، سه نوع معامله عمده، بلوکی و خرد انجام می گیرد که هر کدام بترتیب از نظر ارزش معاملات 2.5، 2.5 و 95 درصد معاملات را به خود اختصاص می دهند. آمارها نشان می دهد این آمار نسبت به سال قبل با کاهش ارزش معاملات بلوکی و عمده و افزایش ارزش معاملات خرد همراه بوده است و پیش بینی می شود این روند حداقل برای سال 1399 هم تکرار شود. کارمزد معاملاتی مربوط به این معاملات مطابق جدول زیر است و برای هر خرید یک کارمزد از خریدار و یک کارمزد از فروشنده کسر می شود. *معاملات بازار ابزارهای نوین: این بخش که از نظر ارزش معاملات 34 درصد از ارزش معاملات فرابورس را به خود اختصاص داده است شامل معاملات معاملات و پذیره نویسی صکوک (مشارکت، اجاره، مرابحه، استصناع، رهني، گواهي سپرده و اسناد خزانه اسلامي)، تسهیلات مسکن، اوراق بهادار مبتني بر دارایی فکری، انواع صندوقهای سرمایه گذاری قابل معامله، درآمدثابت، زمین و ساختمان، مختلط می باشد. بر اساس طبقه بندی شرکت فرابورس ایران این بخش به سه قسمت عمده اوراق بدهی، صندوق های قابل معامله و اوراق مسکن تقسیم بندی شده است که از نظر ارزش معاملات به ترتیب 83، 16 و 1 درصد می باشند. کارمزد معاملاتی برای اوراق بدهی به عنوان مهمترین بخش درآمدی این بخش مطابق جدول زیر است: تحلیل بنیادین نماد فرابورس تحلیل بنیادین نماد فرابورس 2-درآمد حق عضویت: این قسمت از درآمد از حق عضویت کارگزاری ها نشات می گیرد و شامل قسمت مبلغ ثابت و مبلغ متغیر می باشد. بخش ثابت به مبلغ 200 میلیون ریال برای هر کارگزاری و بخش متغیر به میزان 5 درصد از درآمد ناشی از کارمزد معاملات هر کارگزاری تا سقف 5000 میلیارد ریال می باشد. سقف حق عضویت ثابت و متغیر هر سال متناسب با پیشنهاد فرابورس و تائید هیئت مدیره فرابورس می باشد. در سال 97 تعداد 5 کارگزاری و در سال 98 تعداد 47 کارگزاری مشمول پرداخت سقف درآمد خدمات شده اند و با توجه به معاملات سه ماهه ابتدایی سال 99، تعداد 105 کارگزاری مشمول پرداخت سقف کارمزد شوند. کارمزد کارگزاری ها در انواع معاملات از قرار زیر است. تحلیل بنیادین نماد فرابورس 3-حق پذیرش و دسترسی: شرکت فرابورس بخاطر حق درج نمادها، حق درج اوراق تسهیلات مسکن، در این بازار بصورت سالانه از شرکت ها مبلغی را مطابق جدول زیر دریافت می کند. همچنین پذیرش و درج نمادهایی که قصد عرضه اولیه و معاملات در این بازار را دارند مشمول حق پذیرش و درج نمادها می باشند. حق پذیرش و درج شرکت هایی که قصد معامله در بازار دارند در سه مرحله تکمیل درخواست، اخذ رای از سازمان و درج در تابلو شناسایی می شود. تحلیل بنیادین نماد فرابورس مدل تحلیلی در کشورهای توسعه یافته ارزش بازار را وابسته به تولید ناخالص داخلی می سنجند. در آمریکا در سال 2000 این نسبت 140 درصد، در سال 2007 و قبل از بحران 107 درصد، در سال 2009 بعد از بحران 52 درصد، در ژانویه 2020 و قبل از بحران کرونا 152 درصد و در 12 ژوئن 2020 این نسبت به 143 درصد رسیده است. این امار به خوبی نشان می دهد که علاوه بر فاکتورهای اقتصادی رفتار کلی مردم به بازار می تواند به رکود یا رونق بازارهای مالی بیانجامد و روند نسبت ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی چندان هم اتکاپذیر نیست و از همین رو پیش بینی بازار با این نسبت بسیار دشوار است. نسبت ارزش بازارهای فرابورس به تولید ناخالص داخلی ایران در سال های گذشته تقریبا بین 6-7 درصد بوده است که بدلیل اقبال عمومی به بازار این مقدار در سال 98 به 7.21 درصد افزایش یافته است. از طرفی نسبت ارزش معاملات به ارزش بازار فرابورس همانگونه که در جدول زیر مشاهده می شود متغیر بوده است به طوری که از 18 درصد سال 95 به 50 درصد در سال 98 افزایش یافته است. نسبت ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی و نسبت ارزش معاملات به ارزش بازارهای فرابورس با اقبال عمومی جامعه به بورس ارزش معاملات را به صورت فزاینده ای افزایش داده است و در سال جاری می تواند باز هم افزایش یابد. تحلیل بنیادین نماد فرابورس با توجه به توضیحات فوق الذکر بهترین فاکتور بدست آوردن سود تحلیلی تخمین و پیگیری متوسط ارزش روزانه معاملات است. همانگونه که در نمودار ارزش معاملاتی که در بالا آورده شد مشاهده می شود ارزش روزانه معاملات در فروردین، اردیبهشت و سه هفته ابتدایی خرداد 99 متوسط روزانه معاملات در 30، 41 و 40 هزار میلیارد ریال بوده است و پیش بینی می شود این رقم در ماه های آتی باز هم افزایشی باشد. این در حالی است که متوسط روزانه ارزش معاملات در سال 98، 9 هزار میلیارد ریال بوده است. در پیش بینی سال 99 میانگین روزانه معاملات برای بازارهای اول، دوم، سوم و پایه 41 هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. در بخش بازار نوین مالی روند انتظار اوراق بدهی نشان می دهد که بطور متوسط هر سال 129 درصد افزایش داشته است و در سال 98 این رشد 92 درصد بوده است. برای سال 99 با توجه به کسری بودجه قابل توجه دولت و همچنین نیاز دولت برای تامین مالی از اوراق بدهی و همچنین بالارفتن سهم تامین مالی از بازار سرمایه می تواند این رشد افزایش نیز داشته باشد. در یک حالت معقول فرض شده در سال 99 انتشار این اوراق رشد متناسب با رشد سال 98 داشته باشد. نسبت ارزش معاملات به ارزش اوراق بدهی منتشر شده در سال 98 18 درصد بوده است که برای سال 99 نیز همین مقدار در نظر گرفته شده است. در آیتم ارزش معاملات صندوق ها، ارزش معاملات صندوق ها در یک روند تاریخی بین 5-6 درصد ارزش معاملات بازار فرابورس بوده است که در سال 99 نیز این مقدار در نظر گرفته شده است. در مدل فرض شده است درصد معاملات خرد نسبت به عمده و بلوکی افزایشی باشد و معاملات خرد، بلوکی و عمده به ترتیب 96، 2، 2 درصد باشد. در سرفصل درآمد عضویت با توجه به رشد ارزش معاملات هر کارگزاری، فرض شده است امسال 105 کارگزاری به سقف مبلغ متغیر دست یابند. همچنین سقف کارمزد و مبلغ ثابت مانند 98 در نظر گرفته شده است. فصل حق پذیرش و عضویت شامل دو بخش اصلی حق پذیرش برای شرکت های عرضه اولیه و حق عضویت برای شرکت های موجود در بازار پایه هستند. با توجه به رشد عرضه اولیه ها و همچنین رشد سرمایه شرکت ها با افزایش سرمایه های تجدید ارزیابی رشد این آیتم نیز 50 درصد درنظر گرفته شده است. تحلیل بنیادین نماد فرابورس صورت سود و زیان صورت سود وزیان شرکت در جدول زیر مشاهده می شود. این شرکت هیچ هزینه عملیاتی ندارد و اصلی ترین هزینه شرکت هزینه اداری عمومی آن است. که رشد هزینه ها با توجه به رشد 30 درصدی تورم و رشد دستمزد 25 درصد برآورد شده است. فرابورس ایران 4 زیرمجموعه اصلی می باشد. مالکیت 29 درصدی مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه (سهامی خاص)، مالک 20 درصدی مرکز مالی ایران، مالک 5 درصدی سپرده گذاري مرکزي اوراق بهادار و تسویه وجوه (سهامی عام) و 20 درصدی بازار متشکل ارزی است. قطعا با راه اندازی بازار مشتکل ارزی و همچنین کارمزد معاملاتی که شرکت سپرده گذاری و تسویه وجوه از افزایش ارزش معاملات کسب می کنند درآمد های غیر عملیاتی شرکت نیز افزایشی خواهد بود. تحلیل بنیادین نماد فرابورس تحلیل حساسیت و نتیجه گیری همانگونه که در خلال تحلیل چندین بار بیان شد سود فرابورس ایران وابستگی شدیدی به ارزش معاملات دارد. جدول زیر تحلیل حساسیت سود سال 99 را نسبت به متوسط روزانه ارزش معاملات نشان می دهد. با توجه به رشد ارزش معاملات و اقبال عمومی بازار سود سال 99 شرکت با جهش قابل توجهی همراه خواهد بود و 1276 ریال سود سال 98 در بدبینانه ترین حالت به 4500 ریال افزایش خواهد یافت. لذا تا زمانی که امید به اقبال به بازار بورس باشد این سهم با توجه به بتای 1.4 می تواند بازدهیی بیشتر از شاخص کل را به ارمغان اورد. تحلیل بنیادین نماد فرابورس اما از ریسک های قابل توجهی که می تواند این سهم را تحت الشعاع قرار دهد کاهش کرمزد هاست. شنیده ها از احتمال ضعیف در کارمزد معاملاتی کارگزاران شنیده می شود، اما این موضوع در مورد کارمزد مستقیم فرابورس شنیده نمی شود. از ریسک های بزرگ دیگر این سهم می توان به ریزش بازار و کاهش حجم معاملات در سال آتی اشاره کرد. اما با در نظرگرفتن جمیع جهات خرید این سهم در سبد سرمایه گذاری تا دید پایان سال پیشنهادی بنیادی خواهد بود که نرخ رشد درآمد فوق العاده ای در سال های گذشته داشته و این رشد امسال نیز تداوم خواهد داشت.
سهام سازان
